Bij de vernietigende aardbeving begin februari 2023 in het Turks-Syrische grensgebied werden binnen enkele dagen vragen gesteld bij de aardbevingsbestendigheid van veel gebouwen in het getroffen gebied. Hoe kon het gebeuren dat gebouwen van nog geen 10 jaar oud als een kaartenhuis in elkaar zakten? Was er dan niks geleerd van de aardbeving bij Izmit in 1999, toen zo’n 18.000 mensen omkwamen doordat veel gebouwen instortten? Terwijl in een stad als Erzin – eveneens in de zwaar getroffen provincie Hatay – alle gebouwen het natuurgeweld doorstonden. Hier niet één dode of gewonde; de minaretten van de grootste moskee raakten wel zwaar beschadigd en een aantal flats vertoonde scheuren.
Aannemers, ingenieurs en architecten
De minister van Justitie Bekir Bozdag meldde twee weken na de natuurramp dat 134 mensen werden onderzocht op hun vermeende verantwoordelijkheid bij de constructie van gebouwen, die de aardbevingen niet hebben overleefd. Drie waren gearresteerd in afwachting van hun proces, zeven mensen werden vastgehouden en zeven anderen mochten het land niet verlaten. “We zullen dit nauwgezet aanpakken, met name voor panden die zwaar beschadigd zijn en waar mensen zijn gedood of gewond”, aldus vicepresident Fuat Oktay. Aanklagers waren begonnen met het verzamelen van monsters van gebouwen als bewijsmateriaal voor mogelijk minderwaardige gebruikte materialen.
De “klopjacht” op aannemers, ingenieurs en architecten van slecht geconstrueerde gebouwen moest mensen vooral laten zien dat de overheid iets doet, stelde Marjanne de Kwaasteniet, oud-ambassadeur in Turkije, bij de NOS. “Het is een antwoord op de enorme woede die is ontstaan”.
Terwijl aardbevingen grillige patronen kunnen volgen, waardoor de schade van straat tot straat en van dorp tot stad enorm kan verschillen. Een stad als Erzin kan domweg geluk hebben gehad.
Strenge regels, soepele overheid
Vanwege de rappe verstedelijking en de snelle bevolkingsgroei is er in de afgelopen jaren heel veel gebouwd in Turkije. De overheid was vaak meer dan bereid om aannemers te ontzien als projecten niet helemaal voldeden aan de officiële eisen. Ook kwam de Turkse regering meerdere malen met een ‘amnestie’ voor bouwwerken die in strijd met de regels waren gebouwd of uitgebreid. Zo werd wat onwettelijk is, wettelijk gemaakt. De aannemers betaalden alleen een kleine boete. Dat leverde de schatkist een paar miljard euro op.
Het zou in Turkije niet ontbreken aan kennis over aardbevingstechniek. Er zijn zeer erkende bureaus met veel expertise, maar het schort aan toepassing van die kennis in risicovol gebied en controle ontbreekt. Turkije heeft op papier wel bouwvoorschriften die ervoor moeten zorgen dat panden aardbevingsbestendig zijn, maar die regels worden mede door corruptie en gebrekkig toezicht slecht nageleefd. Ruim 75.000 gebouwen in het aardbevingsgebied zouden volgens de Turkse unie van Ingenieurs en Architecten vrijstelling hebben gekregen van officiële bouwvoorschriften.
Politieke keuze
Critici van de Turkse president Recep Tayyip Erdogan zeggen dat de vrijstellingen voor bouwers, waarmee ze overtredingen kunnen afkopen, er niet toevallig steeds kwamen net voor de verkiezingen. Zo ook de Republikeinse Volkspartij, de oudste politieke partij van Turkije en de grootste oppositiepartij in het Turkse parlement. De partij van Ökkes Elmasoglu, de burgemeester van Erzin, en van wijlen Salih Gün, de toenmalige burgemeester van de stad Tavsancil, die bij de aardbeving van 1999 op wonderbaarlijke wijze gespaard bleef.
Dat zijn stad nauwelijks schade kende was volgens Elmasoglu het resultaat van zijn strenge bouwbeleid. Met de verkiezingen in aantocht zette Elmasoglu zich zo af tegen ambtgenoten van de Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (AKP), de partij van Erdogan. In AKP-kringen zou men mede om de economie te stimuleren vaker een oogje hebben dichtgeknepen bij de naleving van de bouwvoorschriften.
De Turkse geoloog Celal Sengor zei op de eerste dag van de aardbeving dat het verlenen van de diverse bouwamnesties, in een land dat wordt bedreigd door aardbevingen, neerkomt op “moord”. Daarmee werd de relatie tussen witteboordencriminaliteit en de schade die het veroorzaakt wél pijnlijk expliciet: tientallen miljarden aan schade en onvoorstelbaar menselijk leed als gevolg van ruim 60.000 doden. De presidentsverkiezingen in mei 2023 zouden wel eens lastig kunnen worden voor Erdogan, nu twee decennia aan de macht.
bron: AD (Bob van Huët), NOS/Nieuwsuur, RTL Nieuws, De Tijd (Jan de Schamphelaere), Trouw (Arjan van der Ziel)