Als een van de grootste autoproducenten ter wereld was Volkswagen in 2015 volledig onverwacht en onbedoeld de aanbrenger van het woord van het jaar: sjoemelsoftware. De autobouwer uit Wolfsburg, met merken als Audi, Skoda, Seat, Porsche, Lamborghini, Bentley en Bugatti, bleek in bepaalde motortypen van haar auto’s software te hebben gestopt die ‘voelde’ wanneer de auto voor een keuring op de rollenbank stond. Op zo’n moment schakelde de motor over op een uiterst zuinige stand om zo binnen de stikstofoxidenormen te blijven.  Het betrof zo’n 500.000 auto’s in de VS en zo’n 11 miljoen in totaal, zoals al snel zou blijken. Volkswagen bekende de manipulatie nadat de Amerikaanse milieu-autoriteit Environmental Protection Agency (EPA) dreigde om nieuwe modellen voor 2016 niet te certificeren. 

Volkswagen Golf GTE stuur
Plug-in hybride Golf GTE, 7% bijtelling, vanaf 35g CO2/km

Niettegenstaande de strenge milieueisen probeerde Volkswagen in de VS al geruime tijd  de consument voor zich te winnen met haar dieselmodellen. In september 2015 introduceerde Volkswagen er de nieuwe Passat. Voor de Amerikaanse topman Michael Horn werd dit zijn laatste introductie.
Kort daarvoor had de hoogste baas van VW, Martin Winterkorn, nog veel lof geoogst bij het begin van de Internationale Automobil-Ausstellung (IAA) in Frankfurt, maar ook zijn dagen leken snel geteld. Werd hij eerst nog ondergebracht bij de Porsche holding, enkele weken later eisten de aandeelhouders dat hij het concern compleet zou verlaten. Wel hoopte Winterkorn zijn commissariaat bij Bayern München te kunnen behouden.
Ook Audi R&D-baas Ulrich Hackenberg en topman Wolfgang Hatz van Porsche moesten het veld ruimen. 

Gelijk hebben en gelijk krijgen

Uit documenten die het Duitse blad Wirtschaftswoche heeft ingezien, zou blijken dat de Europese Unie al in 2011 op de hoogte was van gesjoemel bij emissietests. Destijds lichtte een toeleverancier de Europese industriecommissaris Antonio Tajani in over die praktijken, maar er werd niets mee gedaan. 

Diverse EU-medewerkers raakten gefrustreerd over deze passiviteit en toen duidelijk werd dat er vanuit Europa definitief geen actie tegen de fabrikanten werd ondernomen, speelden ze de bevindingen door naar de International Council on Clean Transportation (ICCT). Na onderzoek door Peter Mock van ICCT in Berlijn, onderzocht de Amerikaanse tak van ICCT de beschuldigingen en lichtte na eigen onderzoek de eveneens Amerikaanse instanties EPA en de Californische milieuwaakhond California Air Resources Board (CARB) in, die er wel mee naar buiten traden.

Op 4 okt 2015 plaatste VW een grote sorry-advertentie waar eigenlijk een advertentie had moeten staan ter gelegenheid van 25 jaar Duitse eenwording. In Nederland verscheen de volgende advertentie.

volkswagen schaamrood advertentie

Made in Germany

In Duitsland, waar 1 op de 7 banen gerelateerd is aan de autoindustrie, werd niet alleen in Wolfsburg met ontsteltenis en furieus gereageerd. Het kwaliteitsimago ‘Made in Germany’ kreeg een behoorlijke optater en er werden diepgravende onderzoeken en harde maatregelen aangekondigd, ook in diverse andere landen en in Brussel. 

In november 2015 maakte Volkswagen bekend dat ook bij benzinemotoren ‘onverklaarbare tegenstrijdigheden’ waren geconstateerd, waardoor de CO2-uitstoot afweek van de fabriekswaarden. Het zou ruim 400.000 nieuwe auto’s van de merken Audi, Seat, Skoda en Volkswagen zelf betreffen. In die maand liep ook het interne beschermingsprogramma voor klokkenluiders in deze zaak af. Werknemers die informatie over de affaires kunnen verschaffen, bleven daarbij gevrijwaard van ontslag en schadeclaims.

Hoeveel kost zoiets nou?

Een mogelijke boete in de VS werd becijferd op 16 miljard dollar, Volkswagen reserveerde alvast 6,5 miljard euro en zag hoe in een paar dagen tijd meer dan 30% (zo’n 24 miljard euro) van haar beurswaarde in rook opging. De Britse bank Barclays becijferde dat het concern op termijn mogelijk zo’n 25 miljard euro moet neertellen voor boetes en andere kosten.

In navolging van de VS en Canada werd de verkoop van modellen met Euro5-emissiestandaard en dieselmotor EA189 in onder andere België, Nederland en Zwitserland tijdelijk stopgezet. Volgens Volkswagen hadden Amerikaanse klanten met een ‘besmette diesel’ recht op compensatie omdat Volkswagen in die landen reclame maakte met ‘schone diesels’. Gedupeerden kregen 1.000 dollar: 500 dollar op een Visa card en de andere 500 dollar op een kaart die bij Volkswagen-dealers kan worden besteed. 

Volkswagen schrapte voor ruim 1 miljard euro in haar investeringsplannen en overwoog te stoppen met de sponsoring van Bundesliga-clubs Hannover 96, Werder Bremen en Schalke 04, die elk jaar zo’n 1,5 miljoen euro incasseren. Ook de sponsoring van 5 miljoen euro per jaar aan ijshockeyclub Grizzlys Wolfsburg zou mogelijk worden stopgezet.

De Britse minister van Transport Patrick McLoughlin maakte bekend de kosten van herkeuring van ruim 1 miljoen auto’s door de Vehicle Certification Agency (VCA) te zullen verhalen op de Duitse autoproducent.

Kredietbeoordelaar Fitch verlaagde de rating van de Volkswagen groep in november 2015 van A naar BBB+.

Aangezien het Duitse recht collectieve rechtszaken niet toestaat, werkt de stichting Volkswagen Car Claim vanuit Nederland aan claims namens Duitse bezitters van Volkswagens, maar ook aan claims uit andere Europese landen.

In de Tweede Kamer is geopperd om de fiscale voordelen voor schone(re) auto’s terug te halen als die zijn toegepast op Volkswagens met sjoemelsoftware.

Ter vergelijking lijkt General Motors in de VS ‘weg te komen’ met een schikking van 900 miljoen dollar voor een ondeugdelijk contactslot in bijna 30 miljoen auto’s die sinds het jaar 2000 van de band rolden, met al meer dan 120 doden tot gevolg. Voor civiele zaken telde GM 575 miljoen dollar neer. De kosten van de vele terugroepacties werden tot dan toe becijferd op ruim 4 miljard dollar.

In aanloop naar de klimaattop in Parijs

Naast de financiële impact is het effect op de luchtkwaliteit en het klimaat veel erger. Volgens onderzoekers van TNO en ICCT wordt de CO2 reductie van personenauto’s van de afgelopen 10 jaar gehalveerd door het hogere praktijkverbruik. Zij schatten dat het gaat om 0,6 megaton CO2 per jaar extra emissie.

Volgens onderzoek van het Brusselse onderzoeksinstituut Transport & Environment (T&E) blijken diesels de huidige euro-VI-norm, die sinds 2014 geldt, gemiddeld met een factor 5 te overschrijden. Bij dagelijks gebruik komt in plaats van 80 milligram per kilometer gemiddeld 400 milligram stikstofoxiden uit de uitlaat. Bij stadsritten is de vervuiling gemiddeld nog eens twee keer zo groot. Dit betekent dat sommige diesels die nu worden verkocht zo vervuilend zijn dat ze bijvoorbeeld de binnenstad van Utrecht niet in zouden mogen.

protest Greenpeace bij Volkswagen
Greenpeace protesteert in Wolfsburg

Dat auto’s in de praktijk zo veel slechter presteren dan onder testomstandigheden, komt doordat fabrikanten in Europa creatief mogen omgaan met de regels. In de VS zijn tests veel strenger en wordt de uitstoot gecontroleerd door toezichthouders van de overheid. In Europa mogen autofabrikanten hun eigen instituten uitkiezen. Auto’s die eenmaal zijn goedgekeurd worden niet onderworpen aan een praktijktest. Pogingen de tests strenger te maken, zijn de afgelopen jaren tegengewerkt door de machtige Europese autolobby. 

Machtige autolobby in Brussel

De Europese autolobby is vooral een Duitse aangelegenheid. In Duitsland bestaan historische, innige banden tussen de auto-industrie en de politiek. “Binnen de EU is Duitsland een progressief, groen land, op één uitzondering na, en dat is die autoindustrie”, merkte europarlementariër Bas Eickhout (GroenLinks) op. Hij riep een EU-milieuministerraad in herinnering, waarbij een beoogde aanscherping van CO2-uitstoot-regels voor auto’s op het laatste moment, door persoonlijk ingrijpen van bondskanselier Merkel, op de lange baan werd geschoven.

Enkele jaren geleden ontstond er rumoer toen bleek dat een wetsvoorstel over normen voor verkeerslawaai niet was opgesteld door de daarvoor aangewezen Tsjechische Europarlementariër, maar door het ‘hoofd akoestiek’ van de Duitse fabrikant Porsche.

bron: Autoweek (Alexander Inia, Michiel Willebrands), NRC (Frank Vermeulen), Nu.nl, Automotive News Europe (Christiaan Hetzner), Sargasso (Krispijn Beek), de Volkskrant (Bard de Weijer), DrivE Essential (Jasper), FTM (Dennis Mijnheer), Greenpeace (Daniel Moser), De Morgen (Remy Amkreutz), Trouw (Christoph Schmidt), Wikipedia