Op 6 oktober 2008 – zo’n 3 weken na de val van Lehman Brothers – konden honderdduizenden rekeninghouders in Engeland en Nederland bij Icesave ineens niet meer bij hun spaargeld. Nog veel erger waren de gevolgen voor de ruim 300.000 bewoners van IJsland, waar het moederbedrijf van Icesave, Landsbanki was gevestigd.

Icesave, een naam van een spaarrekening van Landsbanki, ging in oktober 2006 in Engeland van start. Eind mei 2008 konden ook Nederlandse spaarders er hun geld op onderbrengen. Icesave bood een zeer concurrerende rente en trok snel veel spaarders. Vier maanden later was het sprookje uit … En barste een discussie los over de toelating van de IJslandse bank door De Nederlandsche Bank (Nout Wellink) en de rol van de minister van Financiën (Wouter Bos, PvdA).

Niet alleen zo’n 350 Nederlanders met meer dan 100.000 euro op hun rekening (bovengrens deposito garantiestelsel), maar ook verscheidene gemeenten en provincies gingen voor forse bedragen het schip in.

Openbaar aanklager kan nog even vooruit

Olafur Thor Hauksson (1964) is inmiddels speciaal openbaar aanklager voor de bankencrisis in IJsland. De voormalig politiecommissaris werd door de IJslandse overheid aangesteld om de bankiers aan te klagen die de IJslandse economie om zeep hielpen. Sinds 2009 doet hij onderzoek naar belangrijke personen die een rol hebben gespeeld in de crisis.

Het IJslandse volk eiste rechtvaardigheid en rechtspraak voor degenen die geprofiteerd hadden van de economische misère. Na de verkiezingen in 2009 wilde de nieuwe premier Johanna Sigurdardottir dan ook zo snel mogelijk een speciaal aanklager aanstellen om de verdenkingen van vervalste leningen, handel met voorkennis en het kunstmatig opdrijven van de aandelenprijzen van de banken te onderzoeken.

Olafur Hauksson had het voordeel dat hij geen relaties onderhield met de elite die werd beschuldigd van het veroorzaken van de crisis. Bijna alle belangrijke juristen in het kleine land hadden op de een of andere manier wel banden met de personen naar wie een onderzoek werd ingesteld. Hauksson kreeg echter een team van deskundigen tot zijn beschikking, onder wie de Franse anticorruptie-expert Eva Joly. Verder kreeg hij toegang tot alle dossiers, waarvoor de regering de wet op het bankgeheim heeft aangepast.

Sinds 2009 klaagde Hauksson verschillende CEO’s van IJslandse banken aan, die zich voor een groot deel inmiddels ophouden in het buitenland (vooral Luxemburg en Londen zijn populair).

logo Landsbanki Icesave bank

Twee voormalige topmannen van de bank Byr, de eersten die veroordeeld werden, zitten inmiddels een gevangenisstraf van viereneenhalf jaar uit.  De vroegere secretaris-generaal van het Ministerie van Financiën, Baldur Gudlaugsson, die zijn aandelen vlak voor het failliet van Landsbanki verkocht, kreeg twee jaar.

De oud-president van Kaupthing, Sigurdur Einarsson, moest de bank 3,2 miljoen euro terugbetalen en zijn tegoeden werden bevroren. Medio december 2013 kreeg hij een gevangenisstraf opgelegd van 5 jaar. De gewezen algemeen directeur Hreidar Mar Sigurdsson werd veroordeeld tot 5,5 jaar cel. Een iets kortere straf van 3,5 jaar was er voor Magnus Gumundsson, de voormalige directeur van het filiaal in Luxemburg. Daarnaast werd ook Olafur Olafsson, een grootaandeelhouder, tot drie jaar veroordeeld.

Lárus Welding, topman van de failliete Glitnir Bank, werd aangeklaagd wegens wanbeleid en fraude en wacht nog tot hij wordt voorgeleid.

IJsland: in 3 decennia kapot gegroeid

Met een (te) korte beschrijving doe je dit prachtige land nooit recht, maar voor dit artikel over Icesave moet het maar even.

De oorspronkelijke overheidsbank Landsbanki dateert van 1886. Vanaf 1927 vervulde ze ook de rol van Centrale bank. In 1944 werd IJsland een onafhankelijke republiek, die in 1961 een aparte centrale bank kreeg. In 1977 beschouwde de VN IJsland nog als een ontwikkelingsland. In 1993 trad het land toe tot de European Free Trade Association (EFTA) en daarmee tot de European Economic Area (EEA). Zo ontliep het de strijd om de visserijrechten. In 2008 (!) voerde het land de ranglijst van Transparency International aan als minst corrupte land ter wereld.

Feitelijk was niets minder waar. In het kleine land – met 2 maal zoveel inwoners als Curaçao – vervulden dezelfde personen belangrijke sleutelposities in zowel het bestuur als het bedrijfsleven en dat keurig volgens het lidmaatschap van de eigen politieke partij. Zo ontstond in de jaren ’80 en ’90 een groep van zo’n 30 personen die het gedachtengoed van Friedman en Thatcher aanhingen en die er na een grote privatiseringsgolf (zeer) warmpjes bij kwamen te zitten.

Dirty Thirty

Hieronder enkele politici, zakenmannen en bankiers uit de lijst van 30 figuren, zoals die worden genoemd in het boek van Van Vliet & Rafnsson (zie bronvermelding hieronder).

  • David Oddsson (politicus)
    Was sinds de jaren ’80 achtereenvolgens burgemeester van Reykjavik, premier, minister van Buitenlandse Zaken en directeur van de Centrale Bank. Om te zeggen dat hij de meeste schuld heeft door zijn politieke roekeloosheid, minachting voor regels en flagrante vriendjespolitiek is nog een understatement. Time Magazine schreef in september 2009 dat hij één van de 25 schuldigen is aan deze wereldcrisis. Heeft nog steeds grote invloed binnen de Independence Party.
  • Halldor Asgrimsson (politicus)
    Vormde in 1995 een coalitieregering met David Oddsson, werd voorzitter van de Centre Party en gebruikte die positie om de rijkdommen van IJsland onder zijn aanhang te verdelen.  Zijn partij privatiseerde Bunadarbankinn en zorgde ervoor dat die in handen kwam van hun eigen achterban – die er onmetelijk rijk van werd. Bedenker van IJslands grootste bouwproject ooit: de Karahnjukar Dam. Werd in 2004 uiteindelijk premier, terwijl aanhangers van zijn partij en masse werden ontmaskerd bij corruptieschandalen.
  • Geir Haarde (politicus)
    Handlanger van David Oddsson. Werd in 1998 minister van Financiën, kort daarna minister van Buitenlandse Zaken en was minister-president van 2006 tot 2009. Zijn ingetogen stijl was een verademing na de luidruchtige David. Moest de consequenties van de roekeloze privatisering te lijf gaan tot hij vanwege kanker zijn post moest verlaten.
  • Jon Asgeir Johanesson (zakenman)
    Bouwde een winkel- en investeringsimperium met gemakkelijk verkregen geld. Hoofd van het kolossale familiebedrijf Baugur Group – met zus Kristin Johannesdottir als CEO – met budgetsupermarkten en detailhandel in Engeland. Had via CEO Larus Welding controle over Glitnir Bank. Woont nu in Londen en zal waarschijnlijk jaren nodig hebben om zich voor rechtbanken te verdedigen over zijn aandeel in de economische val.
  • Bjorgolfur Gudmundsson (1941, zakenman)
    De favoriet van de Independence Party. Beleefde een wederopstanding na een witteboordenschandaal in de jaren ’80 en werd succesvol in de Russische drankindustrie. Verkreeg Landsbanki via de privatisering – met de beheermaatschappij Samson van hem en zijn zoon Bjorgolfur Thor en diens vriend Magnus Thorsteinsson – en speelde vrijuit met het geld van de klanten. Zijn persoonlijk faillissement is één van de grootste in de geschiedenis. Woont in Reykjavik waar zijn reputatie aan flarden ligt.
  • Bjorgolfur Thor Bjorgolfursson (zakenman)
    Zoon van Bjorgolfur Gudmundsson en eerste IJslander op miljardairslijst van Forbes. Werd eigenaar van Landsbanki en verkreeg daarmee immense invloed. Woont als investeerder van Novator in Londen. Bood in april 2010 in een open brief zijn excuus aan voor zijn aandeel in de affaire. Investeert nu met Verne Holdings in een databank in IJsland.
  • Sigurdur Einarsson (bankier)
    Voorzitter van de raad van bestuur van Kaupthing. Zoon van Centre Party’s minister die de grootse plannen van zijn vader met Kaupthing wilde overtreffen. Woont in Londen. Negeerde verzoeken van de openbaar aanklager om verhoord te worden, wat leidde tot een aanhoudingsbevel van Interpol.
  • Hreidar Mar Sigurdsson (bankier)
    Een selfmade-man die al op jonge leeftijd CEO werd bij Kaupthing en de agressieve groei voor zijn rekening nam. Ging na de val in Luxemburg wonen waar hij het consultingbureau Consolium oprichtte. In 2010 gearresteerd op verdenking van marktmanipulatie.
  • Sigurjin Th. Arnason (bankier)
    Over hem ging de grap dat hij bij zijn examen een 10 voor wiskunde had en een 0 voor ethiek. Eerst CEO van Bunadarbankinn en daarna bij Landsbanki. Zei in het Special Investigations Report dat hij er nooit van overtuigd was geweest dat de bankeigenaren ook de daadwerkelijke eigenaren waren. 

En bij alle ’transacties’, zoals dat bij professionele dienstverleners heet, in dit megalomane drama konden accountants en advocaten natuurlijk niet ontbreken. KPMG en PWC waren de accountants die zonder enig probleem de geweldig ogende jaarverslagen van de IJslandse banken goedkeurden. Inclusief de leningen zonder enig onderpand.
Logos is de naam van het IJslandse advocatenkantoor dat uitblonk in het bedenken van fraaie oplossingen en constructies. En vervolgens benoemd werd als afhandelaar van het faillissement van Baugur.

bron: Het ICESAVE drama (Gerard van Vliet & Dadi Rafnsson, Terra, 2010), VPRO Tegenlicht (Anthe de Weerd), De Tijd



Reacties

Icesave — Geen reacties

    Geef een reactie

    Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

    HTML tags allowed in your comment: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>