logo Amarantis Onderwijsgroep

Begin december 2012 presenteerde de ‘Commissie onderzoek financiële problematiek Amarantis’ haar rapport over de ondergang van een van de grootste scholenkoepels van Nederland. Het rapport leest “als een afrekening met twintig jaar onderwijsbeleid en als een aanklacht tegen het nepotisme van de onderwijsbestuurders”, aldus de Volkskrant.

Bij de ondergang van de onderwijsmoloch Amarantis werden aanwijzingen gevonden van zelfverrijking, belangenverstrengeling en financiële onregelmatigheden door bestuurders en hun adviseurs.

Het in de zomer van 2012 opgesplitste Amarantis telde 30 duizend leerlingen, drieduizend medewerkers en verzorgde mbo-studies en voortgezet onderwijs in onder meer Amsterdam, Amersfoort, Almere en Utrecht. Bij de onderzoekers, die in opdracht van het ministerie van Onderwijs optraden, zijn ‘signalen’ binnengekomen dat de directieleden en adviseurs van Amarantis per persoon twee lease-auto’s van de zaak hadden, naast hun vaste ov-kaart en taxivergoedingen. Het hoofd huisvesting zou verder zijn woning in Oost-Nederland hebben laten opknappen door aannemers die ook voor Amarantis werkten.

foto van Bert Molenkamp
Bert Molenkamp

Ook heeft de onderzoekscommissie twijfels bij een vastgoedtransactie van de voormalige bestuursvoorzitter van Amarantis, Bert Molenkamp. Die kocht van een van de roc’s die opgingen in Amarantis een pand en verkocht dat vlak nadat hij in juni 2011 was opgestapt. Verder hekelt de commissie het feit dat Leo Lenssen, de voormalige bestuursvoorzitter van het Amsterdamse ROC ASA (nu onderdeel van Amarantis), in 2004 terugtrad, maar ’tot in 2010 met behoud van volledige bezoldiging en secundaire voorwaarden aanbleef als adviseur (…) terwijl door hem vanaf begin 2007 weinig tot geen werkzaamheden voor Amarantis zijn verricht’.

Ten slotte signaleerde de commissie vriendjespolitiek en belangenverstrengeling. Er zou een omvangrijke opdracht voor het leveren van kunstvoorwerpen ‘onder gunstige voorwaarden’ zijn gegund aan een zakenpartner en er zouden opvallend nauwe banden bestaan tussen de top van Amarantis, een Amsterdams adviesbureau en woningcorporatie De Key.

Sterke signalen van fraude

De commissie had niet de opdracht onderzoek te doen naar fraude, maar besteedde niettemin expliciet aandacht aan deze ‘signalen’, die naar haar oordeel ‘van dien aard zijn dat deze niet onopgemerkt kunnen passeren’.

Opvallend zijn ook de passages over de bestuurscultuur van Amarantis. Naar buiten toe had de koepel ‘een warme, zorgzame cultuur’, waarin het primair ging om ‘idealen en geld een minder belangrijke rol speelde’. In werkelijkheid werd de school ‘autocratisch’ bestuurd en heerste er ‘een angstcultuur’, waardoor signalen van misstanden niet naar boven kwamen, aldus het rapport.

Begin dit jaar bleek dat Amarantis, dat 132 miljoen euro aan noodsteun vroeg, op de rand van een faillissement stond. Na een reddingsoperatie werd de school deze zomer opgeknipt in vijf kleinere scholenkoepels.

De ondergang van Amarantis was een trage val waar iedereen naar keek maar waar niemand wat aan deed, bleek uit het onderzoeksrapport. De raad van toezicht, het college van bestuur, de onderwijsinspectie en tot slot het ministerie: ze zagen de moloch langzaam afglijden, maar grepen niet in. Zo stelde het verscherpt financieel toezicht niet veel voor. De instelling moest enkel twee keer per jaar financiële stukken toesturen en de inspectie op de hoogte houden. Daardoor was sprake ”van een vorm van extern toezicht die niet voldoende was afgestemd op de aard en de ernst van de problematiek bij Amarantis”.

Politiek en ‘het veld’ reageerden geschokt

foto van Jet  Bussemaker Minister Onderwijs 2012
Jet Bussemaker

Minister Bussemaker van Onderwijs wil de onderste steen boven hebben over de zelfverrijking van de bestuurders bij onderwijsgroep Amarantis. Uit het rapport bleek dat er binnen de scholengroep voor voortgezet onderwijs en mbo-studies jarenlang een angstcultuur heerste. Daarnaast waren er financiële wantoestanden. Consequenties zullen er komen, maar eerst alle informatie boven tafel, zegt de minister. Ze kondigde aan een vervolgonderzoek in te stellen, dat geleid zal worden door voormalig GroenLinks-partijleider Femke Halsema. Op basis van dat onderzoek zou ze besluiten of er aangifte moet worden gedaan tegen de bestuurders.

Fractieleider Emile Roemer van de SP steunde de minister. Maar hij vond dat ook moet worden bekeken weten welke rol het ministerie van Onderwijs en de inspectie hebben gespeeld bij de misstanden van deze onderwijsmoloch. ,,Waarom hebben ze niet ingegrepen?’’, vraagt Roemer zich af. De SP-leider noemde het gesignaleerde gedrag van de voormalige bestuurders ’te schandalig voor woorden’ en vond dat ze ‘absoluut’ aansprakelijk moeten worden gesteld. Verder vond hij dat er een schot moet komen tussen het geld dat aan onderwijs wordt uitgegeven en geld voor huisvesting en andere zaken. Roemer noemde de misstanden het ultieme bewijs van het faillissement van de schaalvergroting in het onderwijs. ,,Die leidt alleen maar tot perverse prikkels.’’ Scholen moeten volgens hem terug naar de menselijke maat.

Een meerderheid in de Tweede Kamer van in elk geval SP, PVV, PvdA en D66 is flink geschrokken van de conceptversie van het rapport over de Amarantis-scholengemeenschap.

‘Dit is het failliet van de grote schoolbesturen. Het is beschamend dat bestuurders zo weinig oog hadden voor leerlingen en zo bezig waren met zichzelf en hun eigen prestigeprojecten,’ zei Jasper van Dijk (SP) in een eerste reactie. Harm Beertema (PVV) zei dat het bij Amarantis nog erger was dan hij al dacht. Volgens hem zitten er in het rapport zaken die voor het Openbaar Ministerie aanleiding moeten zijn om tot vervolging over te gaan.

Ook Paul van Meenen (D66) vond dat er in het geval van zelfverrijking goed gekeken moet worden naar de mogelijkheden van strafvervolging of terugvordering. Hij pleitte verder voor beter toezicht en medezeggenschap in de scholengemeenschappen, om de misstanden die er zijn op te sporen.

Atrium Zuidas Bestuurskantoor Amarantis
Atrium Zuidas, Bestuurskantoor Amarantis

Van Dijk (SP): ‘Dit zijn graaiende bestuurders die meer oog hebben voor hun eigen portemonnee dan voor het onderwijs. Bestuurders die over de schreef gaan moet je echt aanpakken en op non-actief stellen. Er moeten sancties zijn op zelfverrijking. En we moeten af van die grote onderwijsfabrieken waarbij bestuurders projectontwikkelaar zijn geworden en voor miljoenen euro’s beginnen aan projecten die onbetaalbaar en onverantwoord zijn.’

Beertema (PVV) zag ‘regelrechte fraude’ als het klopt dat een bestuurder van Amarantis zijn huis in het oosten van Nederland ‘op kosten van de zaak’ heeft laten opknappen. Hij vreest dat de omvang van de onderwijsmolochen een ‘bepaald soort bestuurder’ aantrekt. ‘Mensen die onderwijs maar een saaie bijzaak vinden. Het gaat hen om marktaandeel, om elkaar vliegen afvangen, om grootschaligheid.’

PvdA-Kamerlid Tanja Jadnanansing noemde het ‘schokkend en schrijnend’ als het inderdaad klopt dat bestuurders zich met geld dat bedoeld was voor onderwijs hebben verrijkt. Ook de inspectie had volgens de PvdA dan gefaald en dat moet onderzocht worden.

Onderwijsbond AOb reageerde dat ‘deze hele toestand bewijst dat deze manier van onderwijsfinanciering niet werkt. We willen heus niet dat ieder bonnetje door een ambtenaar moet worden getekend, maar willen weer meer controle vooraf. Dus een meerjarenplaning maken en dat een gespecialiseerde ambtenaar, maar bij voorkeur de onderwijsinspectie, die vooraf bekijkt en wijst op risico’s en gevaren.’

De jeugd heeft de toekomst … in onderwijsfabrieken

Begin dit jaar kwam Amarantis in acute geldnood en dreigde om te vallen. Geld dat was bedoeld voor onderwijs werd besteed aan een duur kantoor aan de Zuidas van Amsterdam en aan kostbare nieuwbouwplannen die uiteindelijk niet werden gerealiseerd. Ook werd er niet tijdig bezuinigd op het personeel toen het aantal leerlingen afnam.

De financiële perikelen van de Amarantis Onderwijsgroep leidden er in juni 2011 toe dat bestuursvoorzitter Bert Molenkamp aftrad. Het College van Bestuur berichtte:

Met ingang van 8 juni 2011 is Bert Molenkamp MPA EMPM teruggetreden als voorzitter van het College van Bestuur van Amarantis Onderwijsgroep. Na een periode van twaalf jaar in het College van Bestuur, waarvan zeven jaar als voorzitter, wil Molenkamp een nieuwe uitdaging aangaan.

In de afgelopen twaalf jaar hebben twee fusies plaatsgevonden en heeft de organisatie daarnaast een behoorlijke autonome groei doorgemaakt. Molenkamp vindt de identiteit van Amarantis Onderwijsgroep een drijvende kracht om goed onderwijs te verzorgen, waarbij kennis en vorming hand in hand gaan. Amarantis Onderwijsgroep levert daarmee een relevante maatschappelijk bijdrage aan de samenleving.

Vanaf 8 juni 2011 is drs. Philippe Raets interim-voorzitter van het College van Bestuur.

Molenkamp zou in de jaarlijkse lijst van grootverdieners in het Onderwijsblad (van de AOb) over 2011 de best verdienende onderwijsbestuurder blijken te zijn; dankzij een ontslagvergoeding van een kwart miljoen euro verdiende de gewezen collegevoorzitter  bijna 400 duizend euro. De redding van de Amarantis Onderwijsgroep kostte 250 mensen hun baan. Zij kregen geen tonnen mee.
De lijst met grootverdieners kende naast Molenkamp de bekende namen. Aalt Dijkhuizen van de Wageningen University & Research Centre – in 2011 en 2010 de bestuurder met het hoogste inkomen – volgde Molenkamp met een inkomen van bijna 350 duizend euro. Hij werd gevolgd door René Smit van de Vrije Universiteit.

foto van Marcel Wintels
Marcel Wintels

Tijdelijk bestuursvoorzitter Marcel Wintels – die in februari 2012 aantrad – constateerde daarna ‘een puinhoop’ bij Amarantis, dat 50 miljoen schuld had bij de bank, die de stekker er uit wilde trekken. Hij regelde andere huisvesting voor het bestuur van Amarantis, dat tot april 2012 in het Atrium zat op de Zuidas in Amsterdam. De huur van het kantoor voor 25 werknemers bedroeg 420.000 euro per jaar en nog 30.000 euro aan parkeerkosten. Asscher zei hierover: “Prachtige scholen, talentvolle kinderen, gemotiveerde leerkrachten zijn het slachtoffer geworden van personen wiens fantasie groter was dan hun verantwoordelijkheidsbesef.” Het Ministerie van Onderwijs, de VO-Raad en de MBO-Raad springen met miljoenen euro’s bij om het onderwijs aan de 30.000 leerlingen te kunnen continueren.  Tevens werd de instelling afgelopen zomer opgeknipt in vijf kleinere koepels.

In een uitzending Zembla in april 2012 werd onder andere duidelijk dat de voormalig voorzitter van de raad van toezicht van de onderwijsinstelling, Koos Janssen, al in februari 2010 wist van de belabberde financiële situatie bij de instelling maar de feiten naast zich neer legde en niet ingreep.

Naast het burgemeesterschap van Zeist bekleedde Koos Janssen een veelheid aan bestuurlijke functies, misschien wel te veel om het toezicht op Amarantis voldoende aandacht te geven:
–  Lid Presidium en Regionaal College Politie Regio Utrecht
–  Voorzitter Districtscollege Binnensticht, Politie Regio Utrecht
–  Lid bestuur Veiligheidsregio Utrecht
–  Vice-voorzitter bestuur Bestuur Regio Utrecht
–  Voorzitter bestuur Afvalverwijdering Utrecht (AVU)
–  Lid VNG-commissie Financiën
–  Voorzitter bestuur VNG, afdeling Utrecht
–  Lid van het Netwerk Utrecht Zorg voor Ouderen (NUZO)
–  Voorzitter bestuur Gasbedrijf Zeist en Omstreken (GZO)
–  Voorzitter Platform Middelgrote Gemeenten
–  Lid Bestuurlijk Platform Zuid-Oost Utrecht
–  Lid Bestuurlijk Platform Hart van de Heuvelrug
–  Voorzitter Burgemeesterskring Utrecht

Tevens ontstond tumult toen bleek dat Molenkamp opnieuw als bestuurder in het onderwijs actief was, nu bij de reorganisatie van ROC Rivor in de regio Tiel. Een week voordat de onderzoekscommissie werd ingesteld, stelde Molenkamp zijn functie als tijdelijk voorzitter College van Bestuur van ROC Rivor ter beschikking. Bij de Raad van Toezicht had hij aangegeven dat de commotie die vanaf februari was ontstaan een zodanige impact dreigden te krijgen op ROC Rivor en zijn rol daarin, dat hij naar zijn mening niet meer naar volle tevredenheid kon functioneren.

De onderzoekscommissie werd eind mei 2012 ingesteld door Marja van Bijsterveldt, de toenmalige Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De commissie werd voorgezeten door Martin van Rijn, die op dat moment bestuursvoorzitter was van pensioenuitvoerder PGGM en in oktober staatssecretaris van Volksgezondheid werd in Rutte II. Hij kreeg hulp van Riet de Wit, wethouder in Heerlen en later voorzitter van de commissie, en Hendrik van Moorsel, partner bij adviesbureau De Galan Groep.  

bron: NOS, Volkskrant (Merijn Rengers), AD, Trouw, de Gelderlander, Herstel de Republiek, de-fuseren.nl, Joop.nl, overheid.nl, NU.nl


Reacties

Amarantis (Scholengroep) — 2 reacties

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

HTML tags allowed in your comment: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>